W ostatnich latach na blogu kilkukrotnie przyglądałem się statystykom dotyczącym przestępstw środowiskowych — zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym. Przedstawiano m.in. prognozy dla przestępstw z art. 183 kodeksu karnego (czyli nielegalne postępowanie z odpadami), analizowano kary za przestępstwa przeciwko środowisku, policyjne dwudziestolecie w tym zakresie, a także porządkowałem kluczowe pojęcia i dane odnoszące się do tych przestępstw.
Z tego cyklu opublikowano między innymi:
- https://ekordo.pl/prognozowanie-ilosci-stwierdzonych-przestepstw-w-gospodarce-odpadami-z-art-183-kodeksu-karnego/
- https://ekordo.pl/kary-za-przestepstwa-przeciwko-srodowisku/
- https://ekordo.pl/policyjne-dwudziestolecie-przestepstw-popelnianych-przeciwko-srodowisku/
- https://ekordo.pl/przestepstwa-przeciwko-srodowisku/
W tym wpisie wracamy do tematu, bo po dłuższej ciszy opublikowano nowe dane statystyczne. I chociaż sam fakt ich udostępnienia należy odnotować pozytywnie, to sposób ich prezentacji zmienił się w sposób, który może budzić uzasadnione pytania. Dotychczas w policyjnych statystykach prezentowano cztery kluczowe wskaźniki:
- Lista zgłoszonych przestępstw
- Liczba stwierdzonych przestępstw
- Liczba wykrytych przestępstw
- Wskaźnik wykrywalności
Dzięki temu możliwa była nie tylko analiza trendów w liczbie przestępstw, ale także ocena skuteczności organów ścigania. Od roku 2022 z zestawień zniknęła liczba przestępstw wykrytych oraz wskaźnik wykrywalności. Pozostawiono jedynie liczbę przestępstw stwierdzonych. Z perspektywy analityka, badacza czy obywatela zainteresowanego stanem ochrony środowiska, zmiana ta oznacza realną utratę możliwości oceny jednego z najważniejszych wskaźników – efektywności działania służb w wykrywaniu przestępstw przeciwko środowisku. Bez tych danych analiza staje się jednostronna – widzimy liczbę przestępstw, ale nie wiemy, ile z nich zakończyło się ustaleniem sprawcy.
Zatem trochę o danych dostępnych
Na podstawie załączonego wykresu przedstawiającego łączną liczbę przestępstw przeciwko środowisku w latach 1999–2023, z podziałem na przestępstwa wszczęte (kolor jaśniejszy) oraz stwierdzone (kolor ciemniejszy), można sformułować następujące wnioski:
Przestępstwa z art. 183 k.k., czyli nielegalne postępowanie z odpadami są zdecydowanie najczęściej występującą kategorią spośród wszystkich przestępstw środowiskowych. Wszczęto ich ponad 6000 w analizowanym okresie. Taka skala potwierdza kluczowy problem: gospodarka odpadami to główny obszar przestępczości środowiskowej w Polsce – zarówno pod względem liczby postępowań, jak i intensywności zjawiska. Zresztą większość przestępstw skupia się wokół trzech artykułów: 181, 182 i 183 k.k., przy czym art. 183 odpowiada za ponad połowę wszystkich przypadków.
W każdej kategorii widać wyraźną różnicę między liczbą wszczętych postępowań a stwierdzonych przestępstw. Ilościowo największa luka występuje przy art. 183 k.k., co tylko potwierdza systemowe trudności z udowadnianiem winy w sprawach odpadowych.
Dotychczas przed zmianą wyglądało to tak:
a w poszczególnych latach
Przestępstwa odpadowe (art. 183 k.k.): wykrywalność w odwrocie?
Jak wspomniałem wśród wszystkich przestępstw przeciwko środowisku, to właśnie nielegalne postępowanie z odpadami (art. 183 k.k.) od lat stanowi kategorię najbardziej dominującą – zarówno liczbowo, jak i pod względem wzrostu dynamiki. Wykres obejmujący lata 1999–2023 ujawnia kilka kluczowych trendów:
Do roku 2018 liczba przestępstw z art. 183 utrzymywała się na stosunkowo stabilnym poziomie – między 50 a 150 spraw rocznie, a potem to lawinowy wzrost. Tendencja ta nie jest przypadkowa – pokrywa się z okresem, gdy zaczęto nagłaśniać afery odpadowe (w tym pożary miejsc gromadzenia odpadów), a temat zyskał rangę problemu systemowego. Przyczyny tego stanu rzeczy oczywiście wielu z nas są bardzo dobrze znane.
Co więcej rok 2023 przynosi aż 415 stwierdzonych przestępstw przy 527 zgłoszonych. Ile z tych 415 wykryto, tego już się zapewne nie dowiemy!!! Co wynika z tych liczb. Ano to, że skala zjawiska rośnie, co może wynikać oczywiście z aktywności kontrolnej, ale też realnego wzrostu przestępczości odpadowej, a skuteczność organów ścigania spadła, zwłaszcza po 2021 r. Niestety zmiana formatu danych policyjnych w 2022 r. (czyli brak informacji o wykrywalności) nastąpiła w momencie, gdy dane te były szczególnie niewygodne.
A bez realnej reakcji na nielegalne postępowanie z odpadami, każda strategia gospodarki o obiegu zamkniętym pozostanie pustym sloganem.
