Trendy w kształtowaniu racjonalnej gospodarki odpadami

Nawet daleko idące zmiany demograficzne, ewolucja stanu systemu finansowego, trendy w działaniu światowej gospodarki, wydobyciu surowców czy środowisku umykają naszemu postrzeganiu, gdyż zazwyczaj patrzymy na tego typu zmiany ze zbyt wąskiej perspektywy. W związku z tym, szersza perspektywa jest wymagana, jak choćby ta przedstawiona w książce Marcina Popkiewicza. Pozycja ta stała się w pewnym sensie inspiracją do przygotowania tego materiału. Starałem się podobnie odnieść do dziedziny, która jest mi bliska i spróbować wychwycić trendy, które w najbliższych kilkudziesięciu latach będą miały istotny wpływ na gospodarkę odpadami. Oczywiście nie byłem w stanie uwzględnić wszystkich potencjalnych wpływów, także te, które z założenia te wymienione nie tworzą zamkniętego zbioru. Najważniejszą kwestią jest jednak to, że stoimy w przede dniu zmian potrzebnych w życiu każdego z nas. Zmian, które sygnalizował m.in. Jeremy Rifkin w książce „Społeczeństwo zerowych kosztów krańcowych”, pisząc, że w historii ludzkości wielkie zwroty w paradygmacie gospodarczym nie polegały tylko na łączeniu rewolucji komunikacyjnej i reżimu energetycznego w nowe, potężne konfiguracje, które zmieniały życie gospodarcze społeczeństw, ale każda nowa taka matryca komunikacyjna czy energetyczna zmieniała też ludzką świadomość, rozszerzając motywację empatyczną na nowe obszary czasowe i przestrzenne, łącząc ludzi w większe metaforyczne rodziny i bardziej niezależne społeczeństwa. Dziś motorem zmian mam nadzieję że będą działania ekoinnowacyjne zmierzające do zasobooszczędnego gospodarowania zasobami, czyli w końcu że odejdziemy od modelu liniowego w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. To wymagać będzie zintensyfikowania także odzysku surowców, co powinno pociągnąć za sobą znaczące zmiany w gospodarowaniu odpadami.

Regulacje, a cele w gospodarce odpadami

W grudniu 2005r. Komisja Europejska opublikowała komunikat (COM(2005) 666) dotyczący strategii tematycznej w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu. W moim odczuciu był to przełomowy dokument. Po raz pierwszy wyznaczono cel długoterminowy dla krajów UE w zakresie gospodarki odpadami. Wspólnota UE miała stać się społeczeństwem powszechnie stosującym recykling przy jednoczesnym ograniczeniu wytwarzania odpadów. W opracowanej strategii określono szereg działań mających na celu aktualizację istniejących ram prawnych. W ich wyniku poprawiono, zaktualizowano czy wdrożono nowe dyrektywy odpadowe przyczyniając się do uproszczenia dorobku prawnego w zakresie odpadów. Wykorzystując podejście oparte na cyklu życia produktu na pierwszym miejscu w hierarchii postępowania z odpadami postawiono na zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ponowne wykorzystywanie, recykling i odzysk odpadów, a w ostateczności unieszkodliwianie odpadów.

W tym miejscu wspomnieć wypada, że w Polsce w dniu 26 czerwca 2014r Rada Ministrów przyjęła pewien dokument zwany „Krajowym programem zapobiegania powstawaniu odpadów”, który został przygotowany w oparciu o art. 29 dyrektywy Parlamantu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008r. Dokument jest interesujący, gdyż wskazuje na istniejące metody zapobiegania powstawaniu odpadów, wskazuje dobre praktyki zapobiegania powstawaniu odpadów dla strumieni odpadów i regionów oraz wskazuje cele strategiczne w ujęciu ilościowym i jakościowym. Żałować jedynie można, że jest tak mało rozpowszechniony w świadomości społeczeństwa.

Ale wróćmy do idei wyznaczonych w komunikacie COM(2005) 666. Z punktu widzenia dnia dzisiejszego można stwierdzić, że mimo wielu starań KE aby poprawić wdrażanie i egzekwowanie prawodawstwa UE w zakresie odpadów, niestety przez wiele lat raportowano nieprawidłowości we wdrażaniu zasad co skutecznie prowadziło do tego, że uzgodnione cele w zakresie ochrony środowiska nie były powszechnie osiągane, co więcej wskazuje się w dodatku na znaczne dysproporcje między państwami członkowskimi.

Mimo to stawiane cele w gospodarce odpadami stają się coraz bardziej ambitne, gdyż z natury ich prawne ustanowienie to główny czynnik stymulujący doskonalenie praktyk w obszarze gospodarowania odpadami, rozwój innowacyjnych technik recyklingu, ograniczenie wykorzystania składowisk oraz stworzenie środków zachęcających konsumentów do zmiany zachowań.

W lipcu 2018r. wszedł w życie znowelizowany pakiet odpadowy. W nim określa się nowe wiążące cele w zakresie ograniczenia ilości odpadów oraz zaktualizowane przepisy, by zmniejszyć wytwarzanie odpadów, zapewnić lepszą nad nimi kontrolę, a przede wszystkim zachęcić do ponownego wykorzystywania produktów i zdecydowanie poprawić recykling we wszystkich krajach UE. Nowe cele mają wpisywać się w promowaną gospodarkę o obiegu zamkniętym. Zatem zakłada się, że:

do 2035r. w zakresie przygotowania odpadów komunalnych do ponownego użycia i recyklingu nastąpi wzrost do 65% wagowo,
składowanie odpadów komunalnych zmniejszy się do 10%,
w przypadku odpadów opakowaniowych cele w zakresie przygotowania do ponownego użycia i poddania recyklingowi ustala się na co najmniej 70% wagowo do końca 2030r.,
a dla określonych materiałów zawartych w odpadach opakowaniowych ustalone cele sięgać mają nawet 85% (papier i tektura).

Czeka nas także obowiązkowe rozszerzenie selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych (do końca 2022r.), bioodpadów (do końca 2023r) oraz tekstyliów (do końca 2025r.). Dziś także znamy już 54 akcje wyznaczone celem implementacji gospodarki o obiegu zamkniętym w czterech kluczowych obszarach. Jakie działania określono? Listę działań można znaleźć tutaj. A idąc jeszcze dalej, 28 marca br. Parlament Europejski zatwierdził zakaz sprzedaży wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, takich jak talerze, sztućce, słomki i patyczki higieniczne, także kubki, pojemniki na żywność i napoje wykonane ze spienionego polistyrenu. Generalnie chodzi o 10 podstawowych produktów, z którymi w zdecydowanej większości można się spotkać na wielu europejskich plażach. Do 2025 r. ilość zebranych odpadów opakowaniowych w postaci butelek PET o pojemności do 3 litrów ma wynieść 77% masy opakowań wprowadzonych na rynek. A do 2029 r. ma to być już 90%. Celem jest także by począwszy od 2025r. najpierw 25% a potem 30% tworzywa z recyklingu włączane było do produkcji butelek PET. Kraje członkowskie mają obecnie dwa lata na dostosowanie się do wprowadzonych zapisów dyrektywy.

Czynniki demograficzne, społeczne i urbanizacyjne

Demografia to kluczowy czynnik rozwoju gospodarczego, a jednocześnie wśród zmian społecznych, ekonomicznych i psychologicznych także czynnik oddziaływujący na gospodarkę odpadami. Prognozy zmian demograficznych w Polsce w latach 2014-2050 przedstawiono w opracowaniu GUS z 2014r. Według przedstawionych analiz i najbardziej prawdopodobnego scenariusza liczba ludności Polski w 2050r. wyniesie 33,95 mln. Oznacza to zmniejszenie w stosunku do 2013r. liczby ludności o 4,55 mln, przy czym aż 98% przewidywanego spadku wielkości populacji będzie dotyczyło miast. Oprócz ujemnego przyrostu naturalnego, będziemy także obserwować dalsze niekorzystne zmiany w strukturze ludności według wieku. Poniżej przedstawiono sytuację demograficzną Polski według liczby osób w danym wieku w 2017r, 2035r oraz 2050r. O tym jak utworzyć taki piramidalny wykres pisałem tutaj.

Struktura demograficzna mieszkańców Polski według liczby osób w danym roku

W 2050r. oczekuje się, że grupa ludności Polski w wieku 65+ stanowić będzie blisko 14,6 mln, co stanowić będzie blisko 43% społeczeństwa. Seniorzy staną się zatem znaczącą grupą konsumentów, a jak wskazują analizy konsumenckie preferencje zakupowe osób w wieku poprodukcyjnym różnią się od zakupów grupy wiekowej 15-64. Największe zmiany dotkną miasta, gdzie nastąpi prawie 20% ubytek ludności do roku 2050r. Ten trend dotyczy jednakże przede wszystkim miast średnich i małych. Najbardziej zaawansowany proces dezurbanizacji jest spodziewany w województwach kujawsko-pomorskim, pomorskim, wielkopolskim, świętokrzyskim i łódzkim, gdzie ubytek ludności miejskiej – do końca 2050r., przekroczy 7 punktów procentowych. Wyjątkiem jest Warszawa, gdzie oczekuje się wzrostu liczby mieszkańców co najmniej w ciągu najbliższej dekady. Docelowo będzie jednak ona niższa niż obecnie. Dziś także już widoczne są wyraźne trendy zmian demograficznych w poszczególnych województwach Polski.

Prognozowana sytuacja Polski jest odmienna od prognozowanej sytuacji na świecie, gdzie w większości krajów szczególnie rozwijających się przewiduje się masywną urbanizację. Do roku 2050 oczekuje się, że globalna populacja miejska wzrośnie do 6,2 mld ludzi, co będzie odpowiadać około 67% światowej populacji. A należy pamiętać, że urbanizacja jest kolejnym po demografii ważnym czynnikiem mającym wpływ na preferencje zakupowe mieszkańców. Struktura wydatków w zależności od miejsca zamieszkania różni się, a to przekłada się na ilość odpadów i ich skład morfologiczny. W miastach statystycznie wytwarzanych jest ponad dwukrotnie więcej odpadów niż na wsi (E. Kaca, G. Kaca 2012). Jest to bezwzględnie związane z zamożnością mieszkańców i jest to ogólnie obserwowana na świecie tendencja (Gellynck, Jacobsen, Verhelst 2011). Badania wykazują także, że gdy więcej osób mieszka w gospodarstwie to ilość wytwarzanych odpadów jest mniejsza niż gdyby osoby te mieszkały osobno (Beigl, Lebersorger, Salhofer 2008). Znaczenie ma także typ zabudowy mieszkaniowej przy uwzględnieniu stosowanego systemu ogrzewania. W ślad za tymi zmianami oczekiwać należy zmiany składu morfologicznego wytwarzanych odpadów, a w dalszej kolejności konieczności dostosowania procesów technologicznych w zakładach przetwarzania odpadów.

Trendy konsumenckie

O tym, że żyjemy w świecie konsumpcjonizmu nikogo nie trzeba przekonywać. Kupujemy coraz więcej. Przywiązanie do rzeczy, z pewnością wielu niepotrzebnych, jest już na tyle zakorzenione w naszym społeczeństwie, że coraz częściej zaczyna być uważane jako zagrożenie. Z faktem konsumpcjonizmu wiąże się tworzenie produktów o słabej jakości, które w następstwie krótkiego czasu ich przysłowiowego życia szybko stają się przedmiotem gospodarowania odpadami. Zepsute, nieużywane czy przeterminowane produkty lądują bowiem w koszu na śmieci. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, wśród których zazwyczaj wymienia się brak możliwości naprawy lub miejsc, gdzie można dany przedmiot naprawić, koszt naprawy zazwyczaj stanowiący znaczący procent zakupu nowego przedmiotu czy zwykłe lenistwo lub brak świadomości. Zresztą producenci nie ułatwiają tego zadania. Wystarczy zamówić towar przez internet czy kupić stacjonarnie w sklepie by przekonać się, że oprócz samego produktu zazwyczaj dostajemy coś jeszcze – opakowanie, które zazwyczaj jest jednorazowe. Stąd też między innymi tak znacząca ilość powstających odpadów opakowaniowych stanowiących np. foliowe woreczki, butelki z tworzywa sztucznego, kartoniki po sokach czy napojach, puszki po piwie itp, nie wspominając o szeregu wypełniaczach w opakowaniu towarów dostarczanych przez kurierów. Jest wiele przykładów opakowań, których funkcja marketingowa zdominowała funkcję logistyczną.

Obserwując ten stan rzeczy coraz szersza grupa ludzi zaczyna wyraźnie przeciwstawiać się postawie konsumpcjonizmu tworząc generację minimalistów, którzy idą w kompletnie odwrotnym kierunku i w ogóle odchodzą od modelu posiadania. Osoby te łączą się w grupy promując zupełnie nowe podejście określane jako 'zero waste’. Dla wielu z tych osób inspiracją do działania w tym kierunku był tzw. „słoik odpadów”. Bea Johnson, popularna obecnie blogerka, jako jedna z pierwszych (2006r.) wdrożyła w swoim życiu i życiu swojej rodziny ideę 'zero waste’, czyli ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów do minimum poprzez umiejętne kupowanie oraz stworzenie „obiegu zamkniętego” używanych do produkcji i przechowywania materiałów.

W praktyce powyższe założenia zostały zamknięte w regule pięciu eRek (5R). Z zasadami takiego postępowania można się zapoznać na stronie Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste. Takie podejście staje się coraz bardziej popularne. Utworzono szereg grup 'zero waste’, takich jak choćby międzynarodowe Zero Waste Youth, Zero Waste Heroes czy Zero Waste Europe. W wielu krajach uruchomiono krajowe grupy propagujące powyższą ideę, wymienić można tu dla przykładu Zero Waste USA, Zero Waste Germany czy Zero Waste Italy. Również w naszym kraju idea ta zdobywa grono naśladowców głównie poprzez aktywność grupy Zero Waste Polska, której to działania na Facebook śledzi już ponad 18 tys. osób, blogi internetowe czy pozycje literaturowe jak np. książka Katarzyny Wągrowskiej, która uważana jest jako praktyczny poradnik, jak być 'zero waste’ w Polsce.

Idea 'zero waste’ przenosi się na poziom gospodarowania odpadami w gminach. Organizacja Zero Waste Europe skupia szereg europejskich gmin i miast, które otwarcie zobowiązały się do stałego zmniejszania ilości wytwarzanych odpadów i poprawy organizacji selektywnej zbiórki odpadów. Łącznie dziś to blisko 400 miast w krajach członkowskich UE z całkowitą liczbą mieszkańców przekraczającą 7 mln. I należy zaznaczyć, że uczestniczące jednostki samorządu terytorialnego osiągnęły na polu gospodarki 'zero waste’ spektakularne sukcesy. W większości z nich poziom selektywnej zbiórki już dziś przekracza 50%, a ilość odpadów resztkowych na mieszkańca w skali roku nie przekracza 75 kg. Na tej liście brak dotychczas gminy z obszaru Polski. Niewykluczone jednak, że w obliczu wzrastającej świadomości społecznej, zmian w trendach konsumenckich oraz wymagań określonych w przepisach gospodarki odpadami znajdą się pasjonaci gotowi przekonać społeczność lokalną by działać zgodnie z zasadami 'zero waste’.

Świadomość przedsiębiorcy

Z założenia poprawa relacji między skutkami działalności człowieka a środowiskiem jest przedmiotem zarządzania środowiskowego. Zachowanie w nim równowagi wymaga odpowiedniego zarządzania dostępem do zasobów, eliminacji negatywnych oddziaływań oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Zarządzanie środowiskowe ma być zatem odpowiedzią na politykę ekologiczną, po to by skuteczniej i efektywniej rozwiązywać problemy środowiskowe przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. W tym celu została opracowana rodzina norm z serii ISO 14000, która z założenia przeznaczona jest do wspomagania przedsiębiorstw i innych organizacji w doskonaleniu ich działalności środowiskowej. Zgodnie z zasadą, że coraz bardziej uświadomieni ekologicznie konsumenci nabywają towary kierując się nie tylko ceną czy jakością, ale również aspektem ekologicznym. Nikt nie będzie miał większego wpływu na producenta jak konsument.

Stąd też coraz częściej powraca się do idei zapoczątkowanej przez Waltera Stahel’a, który poprzez opublikowany w 1976r. raport „Możliwość zamiany siły roboczej na energię” wytyczył nową drogę w myśleniu o gospodarce odpadami. Wykreślony w raporcie model zapętlonej gospodarki przy zwróceniu uwagi na oszczędności zasobów i ograniczenie powstawania odpadów jest niczym innym jak baza do promowanej obecnie na świecie gospodarki o obiegu zamkniętym. Wprowadzone później pojęcie „od kołyski do kołyski” (ang. cradle to cradle, C2C) stanowiąc alternatywę dla modelu liniowego gospodarki stanowiło rewolucyjne podejście, w którym producent odpowiedzialny jest nie tyle za wytworzenie produktu, ale już za takie jego zaprojektowanie zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju by ten mógł być naprawiony w przypadku zepsucia i ponownie użyty, lub po zakończeniu jego użytkowania można by go ponownie włączyć do obiegu.

Dziś, gospodarką o obiegu zamkniętym, nakreśla się ramy powrotu do tej idei i zaprzestanie działania w sensie „kupić-użyć-wyrzucić”, z którym niestety stykamy się na co dzień, gdy okazuje się, że zepsutego przedmiotu nie da się naprawić ze względów konstrukcyjnych lub po prostu jest to nieopłacalne. Na szczęście powoli, niestety, że bardzo powoli obserwuje się zmiany w świadomości producentów, gdyż w kontekście wyczerpywanych zasobów, braków surowcowych, pogarszającym się stanem środowiska idea Stahela jest coraz bardziej zrozumiała. Widać to choćby po szeregu produktów, które uzyskały już stosowną dla wspomnianej idei etykietę, w tym także produkty wytwarzane na terenie Polski.

W rezultacie należy wierzyć, że wdrożenie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym zostanie szeroko zaadaptowane przez przedsiębiorców powodując zmniejszenie zapotrzebowania na surowce i zasoby naturalne co może przynieść znaczne oszczędności i przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych i innych emisji, tym samym przekreślić prognozy, które wskazują, że roczne zużycie surowców mineralnych, paliw kopalnych i biomasy wzrośnie do 2050r. dwukrotnie (Wilczyński 2015, s.97). W tym układzie pozwoli to na szerokie wykorzystanie surowców i materiałów pochodzących z odzysku tzw. surowców wtórnych. Przedsiębiorca musi mieć jednak pewność, że polityka ustawodawcza państwa sprzyjająca recyklingowi. Wówczas jego zadaniem będzie takie projektowanie produktów by zapewnić szerokie wykorzystanie w nich materiałów podatnych na recykling oraz możliwie jednorodnych materiałowo by późniejsze rozdzielenie było maksymalnie ułatwione.

Surowce i zasoby naturalne

W czerwcu 2016r ukazał się raport „More from less – material resource efficiency in Europe„. Według przedstawionych w raporcie danych zużycie krajowych surowców naturalnych zmniejszyło się w 28 krajach członkowskich UE z 7,55 bln ton w 2000r do 6,64 bln ton w 2014r. Oznacza to spadek o blisko 12%. Jednocześnie w tym okresie odnotowano wzrost importu surowców o blisko 8%. W szczególności dotyczy to importowanych paliw kopalnych, gdzie udział wzrósł z 47% w 2000r do 59% w 2014r, mimo że w wartościach bezwzględnych spadł o 12%. Oznacza to, że UE coraz bardziej się od nich uzależnia. Dotyczy to także metali, w szczególności tych stanowiących surowiec krytyczny dla branż wysoko technologicznych. Aż do 2008r ich import stale wzrastał, w latach 2000-2007 zwiększył się o kolejne 7%. Jednak w wyniku międzynarodowego kryzysu finansowego tendencja ta została przerwana, import metali wyraźnie zmalał z 67% w 2007r do 52% w 2014r. Zużycie krajowych zasobów w Polsce w 2014r wyniosło 654 mln ton, i w przeliczeniu na mieszkańca było wyższe o 32% od średniej europejskiej. Celem poprawy efektywności wykorzystania zasobów materiałowych kraje członkowskie UE stosują różne instrumenty. W większości łączy się je z efektywną gospodarką odpadami poprzez efektywne zarządzanie produktami ubocznymi, zmniejszenie ilości odpadów i recykling materiałów na różnym etapie fazy cyklu życia.

Globalne ocieplenie, zmiany klimatu

Grudzień 2015r., podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu w Paryżu doszło do podpisania bezprecedensowego porozumienia, które zobowiązuje 195 krajów do działania na rzecz ochrony klimatu (niestety w 2017r. roku umowa została wypowiedziana przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa i zgodnie z zapowiedzią ma przestać obowiązywać USA w 2020r.) Podpisane, przy aklamacji niemal wszystkich państw, w Paryżu porozumienie wzywa państwa do utrzymania wzrostu średniej rocznej temperatury do poziomu nieprzekraczającego 2°C w porównaniu z czasami sprzed wybuchu rewolucji przemysłowej w XVIII w, a najlepiej do utrzymania go na poziomie maks. 1.5°C. Według porozumienia oznacza to, że roczna emisja CO₂ w 2030r. nie może przekroczyć 40 mld Mg. Osiągnięcie 1,5°C wymaga zerowej emisji CO₂ (netto) pomiędzy 2030 a 2050r., i zgodnie z ugodą powinien zostać osiągnięty najpóźniej w drugiej połowie XXI wieku.

W gospodarce odpadami istnieją różne źródła emisji gazów cieplarnianych. Przede wszystkim jest to wynik składowania nieprzetworzonych odpadów organicznych i zmieszanych, gdzie w procesie wytwarzany jest metan, który jak się ocenia ma około 20% udział w wywoływaniu efektu cieplarnianego. W przekroju czterdziestu lat (1970-2010) w sektorze gospodarki odpadami uzyskano wymierną 48% redukcję emisji gazów cieplarnianych w odniesieniu do produktu krajowego brutto, w przeliczeniu na osobę redukcja wyniosła 5%. W samej UE w wyniku wprowadzenia w życie zapisów Dyrektywy Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999r. w sprawie składowania odpadów znacząco ograniczono składowanie odpadów biodegradowalnych, a tym samym emisję metanu do powietrza. Co więcej energetyczne wykorzystanie gazu wysypiskowego zwiększono o blisko 270% w latach 2000-2009. W tym samym czasie podwojono także uzysk energii z procesu termicznego przekształcenia odpadów komunalnych. W Polsce funkcjonuje 100 elektrowni biogazowych o łącznej zainstalowanej mocy 64,3 MW wytwarzających energię z biogazu wysypiskowego.

W latach 2015-2018 oddano do użytku sześć instalacji termicznego przekształcenia odpadów komunalnych o łącznej przepustowości 974000 Mg/rok. Kolejne na mocy opracowanych wojewódzkich planów gospodarki odpadami są w realizacji lub planach, jakkolwiek zgodnie z założeniem Krajowego Planu Gospodarki Odpadami moc przerobowa wszystkich instalacji do termicznego przekształcenia odpadów komunalnych oraz odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych w danym województwie nie powinna przekroczyć 30% ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w tym województwie. Z uwagi na ścisłą zależność emisji gazów cieplarnianych w sektorze gospodarki odpadami od metod ich przetwarzania należy podejmować działania zmierzające do pełnej realizacji założeń hierarchii postępowania z odpadami oraz rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Jako podsumowanie

Przedstawione wybrane trendy będą z pewnością kształtować branżę gospodarki odpadami w najbliższych latach. Czynniki takie jak zmiany demograficzne, urbanizacja, postawy konsumenckie będą miały wpływ na rodzaj i sposób użytkowania produktów. W ślad za tym przedsiębiorca będzie musiał nadążyć, lub jak zwykle wyprzedzić określone trendy, a to wymusi zmianę modeli biznesowych. Z pewnością będzie to przyczynek do większej innowacyjności firm, które będą musiały wypracować odpowiednie rozwiązania. Dotyczy to także firm branży odpadowej, gdzie w związku ze zmianami charakteru odpadów (składu morfologicznego), wytycznymi określonymi na poziomie UE (poziomy recyklingu, składowania) będą podlegać zmianie metody zagospodarowania odpadów. Należy w tym zakresie oczekiwać znacznie większej synergii pomiędzy sferą produkcji, postawami konsumenckimi oraz strefą zagospodarowania odpadów. Najbliższe lata do nudnych z pewnością zaliczać nie będziemy.

Prezentacja

Trendy w kształtowaniu racjonalnej gospodarki odpadami

Dodatkowe materiały

Literatura

Beigl P., Lebersorger S., Salhofer S. (2008). Modeling municipal solid waste generation: A review. Waste Management 28. s. 200-214
Gellynck X., Jacobsen R., Verhelst P. (2011). Identifying the key factors in increasing recycling and reducing residual household waste: a case study of the Felmich region of Belgium. Journal of Environmental Management 92(10). s. 2683 – 2690
Kaca E., Kaca G. (2012). Tendencje i tempo zmian masy zmieszanych odpadów komunalnych zebranych z miast i wsi. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(40) s. 137–144
Popkiewicz M. (2013), Świat na rozdrożu, Wydawnictwo: Sonia Draga
Rifkin J. (2016), Społeczeństwo zerowych kosztów krańcowych, Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa
Wągrowska K. (2017). Życie zero waste. Wydawnictwo: Znak literanova
Wilczyński, M. (2015). Węgiel. Już po zmierzchu… red. Bielewicz A. z zespołem. European Climate Foundation, s. 97