Close
Segregacja odpadów po „japońsku”

Segregacja odpadów po „japońsku”

Jak wynika z jednej z poprawek do procedowanej obecnie nowelizacji ustawy o utrzymaniu i czystości w gminie osoby, które nie będą prowadzić segregacji odpadów w sposób właściwy zapłacą za przysłowiowe „śmieci” nie mniej niż dwukrotność, ale nie więcej niż czterokrotność opłaty śmieciowej.  Czyli od dwóch do czterech razy więcej zapłacą osoby, które odpadów nie segregują.

Dlaczego ciągle mamy taki problem z segregacją odpadów? Wydawać by się mogło, że pięć lat to już na tyle wystarczająco, by taka czynność weszła nam w krew, tak jak choćby mieszkańcom Japonii.

Japoński system zbierania i zagospodarowania odpadów

Japonia zwykła się kojarzyć, pomijając oczywiście kwitnące wiśnie, z wysokim rozwojem technologicznym, także tym dotyczącym działań w zakresie gospodarki odpadami. Jak wygląda to w rzeczywistości miałem osobiście okazję się przekonać odbywając staż naukowy na uniwersytecie w Niigacie. Niigata zamieszkiwana przez ponad 800 tys. mieszkańców zlokalizowana jest na wyspie Honsiu nad morzem Japońskim.

Zaraz po dotarciu na miejsce zakwaterowania zostałem przywitany potężną dawką zasad dotyczącą zasad segregacji odpadów. Z tonu i sposobu rozmowy można było wnioskować, że sprawa jest istotnej wagi i należy ściśle przestrzegać określonych zasad. W przeciwnym przypadku odpady mogą nie zostać odebrane przez służby miejskie, a dodatkowo przyniesie to wstyd gospodarzowi obiektu co w mentalności typowego Japończyka jest istotnym aspektem. I to jest chyba ta podstawowa różnica, dla Japończyka byłby to wstyd, a Polak szczyciłby się, że płaci mniej nie wkładając choćby krzty wysiłku.

System gospodarki odpadami funkcjonujący w Japonii

Z zasady wytwarzane odpady komunalne w Japonii dzieli się na sześć kategorii: odpady palne, odpady niepalne, odpady resztkowe (zmieszane), odpady wielkogabarytowe, inne oraz nadające się do recyklingu. Analizując procentowy udział poszczególnych kategorii w ogólnej masie wytworzonych odpadów w Japonii odpady palne charakteryzują się największym udziałem stanowiącym blisko 71%.

odpady komunalne w Japonii dzieli się na sześć kategorii

W ramach odpadów palnych zbierane są przede wszystkim odpady kuchenne, drewno, guma, zużyta odzież, odpady skórzane jak również odpady z tworzywa nie nadającego się do recyklingu. Odpady te zbierane są do specjalnych żółtych worków z czerwonym oznaczeniem. Generalnie worki, do których zbierane są odpady, czyli worki ze specjalnym miejskim oznaczeniem należy uprzednio zakupić. Zakupu można dokonać w wielu miejscach, takich jak choćby supermarkety czy biura instytucji publicznych. Odpady niepalne takie jak metale, szkło, ceramika czy niepalne tworzywo zbiera się do białych worków. Jakkolwiek trzeba zaznaczyć, ze taki podział nie występuje we wszystkich dystryktach. Występują dystrykty, gdzie zbiera się odpady jako zmieszane.

Odpady zbierane są do specjalnych żółtych worków z czerwonym oznaczeniem
Odpady niepalne takie jak metale, szkło, ceramika czy niepalne tworzywo zbiera się do białych worków.

Natomiast odpady wielkogabarytowe zbierane są na żądanie. W tym celu należy uprzednio zakupić specjalny kupon. Występują cztery rodzaje kuponów o różnej wartości, w zależności od rodzaju odpadu, którego chcemy się pozbyć. Po ustaleniu daty odbioru odpad wielkogabarytowy należy wystawić w uzgodnionym miejscu naklejając na nim zakupiony kupon. Jeżeli kupon nie zostanie naklejony odpad nie zostanie odebrany, a właściciel obciążony za zaśmiecanie.

W grupie odpadów surowcowych  selektywnie zbierane są odpady opakowaniowe, butelki PET, szkło, puszki metalowe, papier i tektura, odpady zielone oraz odpady niebezpieczne. Oczywiście każdy rodzaj odpadu jest umieszczany w osobnym worku. Dla odpadów surowcowych nie ma wymogu stosowania miejskich worków, zazwyczaj jest to worek w kolorze białym lub półprzezroczysty. Co ważne, odbiory odpadów sprzed posesji lub obiektów realizowane są w ściśle określone dni przez co już po kilku odbiorach łatwo jest zapamiętać jaki worek należy wystawić którego dnia. I tak np. odpady palne wystawiane są trzy razy w tygodniu, w każdy wtorek, czwartek i sobotę, a odpady niepalne w każdy czwarty poniedziałek miesiąca. Przykładowy miesięczny rozkład odbioru różnych rodzajów odpadów przedstawiono poniżej.

Harmonogram miesięcznego odbioru różnych kategorii odpadów
Harmonogram miesięcznego odbioru różnych kategorii odpadów
(kolor czerwony – odpady palne; kolor czarny – odpady niepalne; kolor granatowy – butelki PET; kolor zielony – odpady zielone; kolor pomarańczowy – odpady papieru i tektury; kolor różowy – szkło; kolor niebieski – metale; kolor fioletowy – odpady niebezpieczne).

Istnieje także możliwość osobistego dostarczenia odpadów do miejsc utylizacji za z góry określoną opłatą. Samorząd lokalny swoje obowiązki w zakresie odbioru wybranych rodzajów odpadów realizuje także poprzez punkty zbiórki odpadów surowcowych oraz współpracę z jednostkami handlu. W punktach zbiórki odbierana jest jedynie makulatura oraz zużyty olej spożywczy, który należy dostarczyć w przezroczystych butelkach PET. Z kolei inne odpady, takie jak baterie, butelki PET, butelki zwrotne, puszki aluminiowe zbierane są we współpracy z wybranymi sklepami. Ciekawą inicjatywą jest także współpraca z lokalnymi grupami społecznościowymi, które samorząd wyposaża i współfinansuje w zależności od ilości zebranych odpadów surowcowych. Nie jest to zresztą jedyna forma pomocy. Szeroko rozpowszechnione są wszelkiego rodzaje granty mające na celu tworzenie punktów zbierania odpadów makulatury i olejów spożywczych, granty dofinansowujące zakupy domowych kompostowników oraz wspierające działania podnoszące świadomość mieszkańców w aspekcie recyklingu. A co z pozostałymi odpadami, takimi choćby jak zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny? W przypadku zużytych klimatyzatorów, pralek, lodówek czy telewizorów odpady należy dostarczyć do wskazanych punktów, zwykle sklepów oraz ponieść opłatę recyklingową, która poprzez sklep trafia do recyklera. Opłata recyklingowa w ściśle określonej wysokości przyporządkowana jest dla danego rodzaju odpadu. W przypadku komputerów, obojętnie typu desktop czy laptop sytuacja jest nieco inna. Różnicę robi specjalna naklejka. Za oddanie zużytego sprzętu bez stosownej naklejki należy dokonać opłaty wnosząc ja na konto recyklera. Wówczas recykler przesyła właściwe opakowanie, do którego należy zapakować zużyty sprzęt komputerowy i odesłać je zwrotnie. Dla sprzętu z naklejką opłata recyklingowa nie jest na tym etapie ponoszona.

Segregacja odpadów na wysokim poziomie

Obserwując zachowanie statystycznego Japończyka należy stwierdzić, że segregacja i właściwe postępowanie z odpadami są dla niego ważne. Ważne do tego stopnia, że coraz częściej, w szczególności w małych społecznościach idea „zero waste” nabiera wymiernego znaczenia. Idealnym przykładem takiego podejścia do zagadnień związanych z zagospodarowaniem odpadów cechują się mieszkańcy Kamikatsu – małej miejscowości położonej w południowo-zachodniej części Japonii, zamieszkałej przez niecałe 1700 osób. W 2003 r. miasto przystąpiło do realizacji wyjątkowo rygorystycznego jak na ówczesne lata programu ograniczającego ilość powstających odpadów i maksymalnego ich wykorzystania. Uprzednio odpady poddawano termicznej utylizacji w dwóch instalacjach. Jednak ze względu  na kwestie środowiskowe, w tym konieczność rozbudowy o zaawansowany system oczyszczania spalin podjęto decyzję o zamknięciu spalarni i przestawienie się na system recyklingu odpadów. Oczywiście przestawienie się mieszkańców z jednego systemu na drugi wymagało czasu i dużo cierpliwości, aby przekonać do procesu sortowania odpadów, na …. no właśnie ogromną ilość frakcji odpadów.

Zero-waste Kamikatsu

W Kamikatsu rozsortowuje się odpady przede wszystkim na frakcję organiczną zdatną do kompostowania, odpady organiczne stanowią około 30% w strumieniu wytwarzanych odpadów, pozostałe odpady segreguje się aż na 45 frakcji, początkowo były to 34 frakcje.

W Kamikatsu sortuje się na 45 frakcji
Instrukcja segregacji w centrum recyklingu w Kamikatsu

Proces kompostowania prowadzony przez mieszkańców jest w przydomowych kompostownikach lub urządzeniach kompostowniczych, gdzie czas kompostowania odpadów został skrócony. Takie rozwiązanie jest dofinansowywane przez władze lokalne Kamikatsu. Pozostałe wytwarzane odpady są oczyszczane, selektywnie zbierane i przez mieszkańców dostarczane do funkcjonującego w mieście Centrum Recyklingu.

Centrum recyklingu w Kamikatsu to rząd różnorodnych pojemników, gdzie trafiają wysortowane uprzednio odpady – odpowiednik naszego PSZOKa.

Centrum recyklingu w Kamikatsu

Każdy pojemnik jest opisany, ale nie tylko poprzez rodzaj odpadu jaki ma do niego trafić, ale także  gdzie zostanie skierowany do przetworzenia, co z niego zostanie wykonane i dodatkowo jakie korzyści finansowe lub koszt jest z nim związany.

Centrum recyklingu w Kamikatsu

Taki sposób przedstawienia znacząco wzmocnił świadomość mieszkańców co do sposobów zagospodarowania odpadów, ponoszonych kosztów jak również wpłynął na zachowania konsumenckie identyfikując potrzebę ograniczania i ponownego wykorzystania odpadów, a dopiero potem poddania odpadów recyklingowi.

Stąd też w mieście funkcjonuje także sklep „Kuru-kuru” z używanymi rzeczami, ubraniami, meblami gdzie za darmo oddaje się używane rzeczy i także nieodpłatnie można je z tego sklepu pobrać. Jedyną zasadą w sklepie jest zapisywanie wagi tego co zostało przywiezione i pobrane aby statystycznie oddać wielkość masy przedmiotów, które ocalono przed staniem się odpadem. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, ze w ten sposób 80% trafia z powrotem do obiegu. W mieście funkcjonuje także centrum rzemiosła, gdzie naprawia się zużyte przedmioty lub wykorzystuje do innych celów, jak choćby wytwarzanie lokalnych strojów lub zabawek. Aktualnie 80% odpadów z miasta podlega recyklingowi materiałowemu oraz organicznemu. Pozostała cześć trafia na składowisko. Co istotne obecny system jest blisko o 30% tańszy niż uprzednie spalanie odpadów. Co więcej Kamikatsu do roku 2020 zamierza stać się miastem ze 100% recyklingiem, i jest na dobrej drodze aby ten cel zrealizować. A przecież odnotować trzeba, że Japończycy mają obsesję na punkcie opakowań. Praktycznie każdy produkt owinięty jest w folię lub zapakowany w szereg kolorowych pudełeczek. Stąd też nie jest to przypadek, że Japonia znajduje się na 8 miejscu na świecie pod względem ilości wytwarzanych odpadów komunalnych.

I jeszcze raz o systemie gospodarki odpadami

Aby wychwycic róznice pomiędzy polskim a japońskim systemem warto zerknąc na ogólny schemat funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi w Japonii.

ogólny schemat funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi

Jak wynika z danych statystycznych około 30,5% wytwarzanych odpadów komunalnych z nieruchomości zamieszkałych jest zbieranych przez samorządy, pozostała ilość zbierana jest przez firmy prywatne na podstawie kontraktu. Natomiast odpady z nieruchomości niezamieszkałych zbierane są przez firmy posiadające stosowne pozwolenia na podstawie bezpośrednich umów pomiędzy odbierającym a przekazującym. Mieszkańcy lub firmy mają także możliwość bezpośredniego przekazania odpadów do instalacji przetwarzających odpady. W 2010r. udział poszczególnych ścieżek w dostarczeniu odpadów do instalacji przedstawiał się następująco: 66,2%; 24,2% i 9,6%. Zdecydowana większość odpadów podlega termicznemu unieszkodliwianiu i nie ma się temu co dziwić patrząc choćby na ilość instalacji funkcjonujących na terenie Japonii. Przy czym należy zaznaczyć, że ich liczba i tak z roku na rok ulega zmniejszeniu. W 2016 roku funkcjonowało 1141 instalacji, podczas gdy rok wcześniej było ich 1162. Taka liczba instalacji pozwala na poddanie termicznemu unieszkodliwieniu ok. 182 tys. Mg odpadów dziennie. W 765 instalacjach wykorzystywane jest ciepło odpadowe, natomiast w 348 wytwarzana jest energia elektryczna. Całkowita zainstalowana moc wynosi 1934 MW.

Mapa IPTOK

W 2015 w zakładach przetwarzania recyklingowi poddane zostało 9 mln Mg odpadów komunalnych. Uzyskiwany wskaźnik recyklingu kształtuje się niezmiennie od paru lat na poziomie ok. 20%. W 2015 r. wyniósł 20,4%, podczas gdy rok wcześniej 20,6%. Składowaniu w 2015 r. poddano 4,17 mln Mg odpadów, co było o ok. 3% mniej niż w roku poprzednim. Ta tendencja, polegająca na zmniejszeniu ilości odpadów kierowanych do składowania jest utrzymywana od wielu lat. Ocenia się, że pozostała pojemność składowisk wynosząca ok. 104 mln m3 wystarczy na około dwadzieścia lat. Nie wszystkie jednak rejony już dziś mogą liczyć na taką formę unieszkodliwiania odpadów. Odpady z rejonów takich jak Kanto czy Chubu są wywożone na składowiska położone w innych rejonach ze względu na niewystarczająca pojemność tych istniejących.

Najważniejsze jednak, że z roku na rok Japonia wytwarza coraz mniej odpadów. Jest to poniekąd zasługa władz lokalnych, które w wielu miastach wprost wypowiedziały walkę z trendem konsumpcjonizmu i starają się przejść na ekologiczny styl życia. Efekty tego już widać. Na ulicach panuje czystość, główne arterie uliczne, miejsca publiczne stanowią wizytówkę miast. Nieznacznie gorzej jest na ulicach bocznych.

Czy my będziemy mogli się pochwalić zmniejszeniem konsumpcjonizmu, na tą chwilę sytuacja jest inna. Z roku na rok rośnie nam ilość wytwarzanych odpadów, w 2018r statystyczny Polak wytworzył już 325 kg/Mrok. Potrzebujemy zmiany świadomości i mentalności, tym zdecydowanie różnimy się od Japończyków, bo technicznie w wielu przypadkach nie odstajemy, jeżeli tylko dbamy.

Literatura

  • R. Chifari, S. Lo Piano, S. Matsumoto, T. Tasaki; Does recyclable separation reduce the cost of municipal waste management in Japan?, Waste management 60 (2017) 32-41
  • http://www.atlas.d-waste.com/
  • http://www.env.go.jp/

Jurand Bień

dr hab. inż., prof. Politechniki Częstochowskiej; zainteresowania: aspekty środowiskowe, gospodarowanie odpadami (praktyczne), danologia (hobbystycznie)

dr hab. inż., prof. Politechniki Częstochowskiej; zainteresowania: aspekty środowiskowe, gospodarowanie odpadami (praktyczne), danologia (hobbystycznie)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.